Dördüncü Gün (25 Aralık 1914)

11'inci Kolordu:

Bugünden itibaren Ruslar Sarıkamış’a kuvvet çekmeye başladılar. Düşmanı tesbit etmekle görevli bu Kolordu görevini yapamıyordu.

Kroki: 25 Aralık 1914

9'uncu Kolordu:

Enver Paşa bir an önce Sarıkamış’a varmak istiyordu. Ancak,bu şekilde Rusların çekilme yolu kesilebilirdi. Onun için hiç dinlenme vermeden birlikleri devamlı yürütüyordu. Dikkat edilirse Enver Paşa artık Başkomutan değil, bir Kolordu Komutanı yani,9'uncu Kolordu Komutanı gibi hareket ediyordu. Bu yüzden emir komuta ilişkisinde aksamalar başlamıştı.

Sarıkamış’a doğru yorgun ve dağınık olarak ilerleyen 29'uncu Tümen akşama doğru, kasabanın 5 km. kuzeyindeki geçidin düşman tarafından işgal edildiğini gördü. Yapılan gece taarruzuyla düşman geri atıldı. Vaktin geç ve birliklerin çok yorgun olması sebebiyle taarruza devamdan vazgeçildi ve işgal edilen mevzilerde, açıkta gece geçirildi.

Fotoğraf: Karlı arazide 9. ve 10. kolordunun kuşatma manevrası

Yalnız, Yukarı Sarıkamış’a kadar iki bölük ilerledi. Yukarı Sarıkamış ile Sarıkamış arası 800 m. idi ve Başkomutanlık Karargâhı da orman içindeydi. Gece 17'nci Tümen de ilerlemesine devam ederek, büyük kısmıyla 29'uncu Tümeni takip etti. Sonunda gece yarısı, 29'uncu Tümenin doğusundaki ormanlığa vardı. 28'inci Tümen de Bardız’a vardı.

Kroki: 25 Aralık 1914

10'uncu Kolordu:

Penek’teki düşmanı geri atan Kolordu bir koluyla, Kosor - Beyköy istikametinde (daha iyi yol diye) ilerliyordu. Ancak bu rapor, ya da sonradan Hafız Hakkı Paşa'nın yaptığı değişikliğin, Enver Paşa’ya vaktinde ulaşamaması, Başkumandanın zaman ayarlamasını doğru yapmasını engellemişti.Oltu’ya öğlene doğru girildi. 30'uncu Tümen, Fethibey Müfrezesiyle birlikte Lispek’e geldi ve gece yapılan süngü hücumuyla, düşman geriye atıldı. 10'uncu Kolorduya insan takatinin üzerinde hareketler yaptırılıyordu.

Kroki: 25 Aralık 1914

Genel Özet:

9'uncu Kolordu'nun (Enver Paşa’nın) bu gece karargâhının tesiriyle Sarıkamış’a girmemesini, Rus ve Türk harb tarihçileri kaçırılan büyük fırsat saymaktadırlar. Bu hataya ilave olarak 10'uncu Kolordunun, Örtülü - Vartanut - Beyköy gibi düz bir yolu kullanacağını bildirmesine karşın, Hafız Hakkı Paşa'nın birden karar değiştirip, 3120 m yüksekliğindeki, Kosor - Allahuekber - Beyköy yolunu seçmesi tam anlamıyla bir intihardır. Çünkü bugün daha tepelere tırmanıldığı için, Mehmetçik açlığa ve soğuğa terkedilmiştir. Birlik ağırlıkları, sıhhiye darmadağınıktır. İrtibat sıfırdır. Tipi ve soğuk taburları 200’er kişiye düşürmüştür. Isı sıfırın altında 26 derecedir ve en kötüsü Allahuekber Dağı'na henüz tırmanmaya başlanmıştır.